Seminar "Integratie van een klimaat- en milieustrategie in de ontwerpcontracten van de overheid"
In juni 2023 organiseren de Facilitator Duurzame Wijken en zijn partners samen een seminar van een halve dag om het werk dat in het kader van het standaardbestek met de BGHM is verricht, te verspreiden.
Tijdens de ontwerpfase van een bestek wordt vaak een beroep gedaan op de Facilitator Duurzame Wijken om duurzaamheidsaspecten in de technische clausules op te nemen en na te denken over de selectiecriteria, de toewijzing en de evaluatiemethode van de offertes.
Sinds 2021 werkt de FDW samen met de BGHM aan een standaardbestek. In 2021-2022 werkte de FDW mee aan het opstellen van het bestek van CityDev voor het LionCity-project. Bij interne werkzaamheden binnen CityDev werd hun bestek geanalyseerd in het licht van Be Sustainable.
Aansluitend op dat intensieve werk organiseren de FDW en zijn partners een seminar voor alle aanbestedende overheden die hierbij willen aansluiten, met als doel de integratie van duurzame clausules in overheidsbestekken te veralgemenen.
Meedoen met de Be Sustainable-aanpak betekent deel uitmaken van het netwerk van Brusselse transitieactoren die bijdragen tot de ontwikkeling van een veerkrachtige stad en een kwaliteitsvolle leefomgeving met een positieve milieu-impact voor de inwoners en gebruikers van onze hoofdstad. Dat netwerk bestaat uit gewestelijke en gemeentelijke overheden, ontwikkelaars, projectontwikkelaars, ontwerpers, onderzoekers en leden van het verenigingsleven die de stedelijke en gewestelijke planningspraktijken willen veranderen.
Als lid van het netwerk Be Sustainable wordt u uitgenodigd voor algemene of thematische conferenties, workshops en seminars die door de Facilitator Duurzame Wijken worden georganiseerd en kunt u ervaringen wisselen met andere leden. U zult ook inspiratie kunnen putten uit projecten die gebaseerd zijn op lokale en internationale best practices.
Professionals op het gebied van ruimtelijke ordening en stadsvernieuwing worden zo met elkaar verbonden, werken samen en delen innovatieve en voorbeeldige praktijken die concrete oplossingen bieden voor duurzamere wijken.
Projecten begeleiden
Als u ervoor kiest uw project in te schrijven in de Be Sustainable-aanpak, profiteert u van de steun van het team van de Facilitator Duurzame Wijken dat in elk stadium van de ontwikkeling technisch en operationeel advies en begeleiding biedt.
De transitie versnellen
De opdrachten van de dienst Facilitator Duurzame Wijken hebben tot doel de transitie en de verandering van cultuur in de ruimtelijke ontwikkeling in Brussel te ondersteunen en te versnellen, te reageren op de klimaatcrisis en de veerkracht van projecten op wijk- en stadsniveau te versterken.
Verspreiden en inspireren
Met het oog op die ambitie bestaat het werk van de Facilitator Duurzame Wijken erin professionals bewust te maken van de Be Sustainable-aanpak, de inhoud en het instrument te verspreiden en de gebruikers ervan op te leiden zodat zij duurzame en veerkrachtige projecten kunnen uitvoeren. Zo wordt het werk van culturele ‘bestuiving’ voortgezet om uiteindelijk de praktijken van de sector van de stedenbouw en van de ruimtelijke ontwikkeling te laten evolueren in de richting van meer duurzaamheid.
Concreet voorziet de Facilitator Duurzame Wijk u van de volgende middelen:
begeleiding van uw wijkproject in elke fase;
terbeschikkingstelling van het specifieke instrument en kennis via het webplatform;
aangepaste en pedagogisch verantwoorde vorming;
bezoeken aan inspirerende en transitiebevorderende projecten voor Brussel en zijn wijken;
conferenties voor professionals, actoren van duurzame stadsontwikkeling;
animatie van het netwerk van actoren via het webplatform en zijn blog, een nieuwsbrief en gerichte acties;
De dienst Facilitator Duurzame Wijken bestaat uit een multidisciplinair team van stedenbouwkundigen, architecten, specialisten in ecologisch bouwen, sociologen, juristen, ingenieurs enz. Het team beschikt over uitgebreide terreinervaring, deskundigheid en technische vaardigheden om u bij te staan bij de ontwikkeling van uw project volgens de vastgestelde specifieke behoeften:
strategische en operationele competenties inzake stedenbouw, geografie, stedelijke sociologie, projectleiding, assistentie bij het bouwheerschap, het evalueren en implementeren van programma's;
doorgedreven technische knowhow rond ecologische vraagstukken, inrichting en ontwerp;
technische computerkennis ten dienste van een constante verbetering van de gebruikerservaring, zowel bij de programmering van de analytische tool (Compass) als bij interfaces voor internet en sociale media;
communicatieve en pedagogische vaardigheden die de uitbouw en de aansturing van een netwerk van actoren van de transitie mogelijk maakt, dankzij de aantrekkelijke tool en de nodige overtuigingskracht.
De 10 thematische doelstellingen van de Be Sustainable-aanpak stellen partners en leden van het Be Sustainable-netwerk in staat een gemeenschappelijke ambitie te delen, een essentiële stap om de overgang naar duurzamere praktijken te waarborgen. Deze doelstellingen passen in de logica van de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties en het Regionaal Plan voor Duurzame Ontwikkeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (PRDD), in overeenstemming met andere strategische regionale plannen (natuurplan, waterbeheerplan, lucht-klimaat-energieplan, geluidsplan, mobiliteitsplan, enz.).
Door na te denken over deze 10 doelstellingen kan een sterke visie worden ontwikkeld vanaf de start van het project en kan de richting voor de gehele duur van de uitwerking van het project worden bepaald. Deze 10 doelstellingen structureren het geheel van de Be Sustainable-initiatief.
Visie
De wijken of grondgebieden in transitie in Brussel integreren tien transversale duurzaamheidsdoelstellingen. Door deze doelstellingen in alle fasen van de ontwikkeling van een project te hanteren, wordt beoogd het Gewest veerkrachtiger te maken tegen klimaatveranderingen en milieuproblemen. Het doel is ook om een kwaliteitsvolle leefomgeving en een rechtvaardige transitie voor iedereen te garanderen.
In plaats van een optelsom van technische en eenzijdige oplossingen, streeft de aanpak naar een geïntegreerde benadering en een optimaal en systemisch verband met de context van de wijk, zijn identiteit, en al zijn milieukenmerken, ruimtelijke, economische en sociale aspecten. Deze elementen vormen de visie voor de volledige duur van de ontwikkeling van het stedelijk project.
Governance en participatie
Het bestuursproces van het project is gebaseerd op een collaboratieve en participatieve aanpak die alle doelgroepen betrekt en zich inschrijft in een duurzame financiële strategie.
Het project steunt op:
een duidelijke bestuursstrategie die aan de verschillende belanghebbenden wordt gecommuniceerd,
een participatieproces dat is aangepast aan de context en waarde toevoegt om tegemoet te komen aan de verschillende behoeften,
een ontwikkelingsaanpak die gebaseerd is op een model van regelmatige evaluatie, waarbij de financiële, technische en methodologische haalbaarheid van de duurzaamheidsdoelstellingen grondig wordt onderzocht.
Sociaal en economie
De wijk of het grondgebied beschikt over een sociaal, economisch, commercieel en cultureel levendige omgeving en een inclusief en aanpasbaar stedelijk weefsel.
Het project speelt in op de behoeften van bewoners en gebruikers op sociaal, economisch, cultureel en recreatief grondgebied en biedt een evenwichtige dichtheid en een mix van functies die bijdragen aan de lokale stad. Inclusie, toegankelijkheid, en aandacht voor generaties en genderdimensies worden ook nagestreefd om een rechtvaardige transitie te waarborgen.
De principes van de circulaire economie worden toegepast, onder andere door het bevorderen van tijdelijk gebruik en gemeenschappelijk gebruik van ruimtes, het stimuleren van hergebruik en delen van objecten en ruimtes en het verwelkomen van economische activiteiten die deze principes in de praktijk brengen.
Ruimtelijke ontwikkeling
De wijk of het grondgebied beschikt over open en bebouwde ruimtes die structurerend, toegeëigend en aanpasbaar zijn in de tijd en aangepast aan de omgevingscontext.
Het project structureert een netwerk van kwalitatief hoogwaardige aaneengesloten open ruimtes en optimaliseert de grondoppervlakte van gebouwen met het oog op het behoud van de lokale grondstoffen.
In de context van klimaatverandering dragen het behoud en de creatie van hoogwaardige aaneengesloten open ruimtes bij aan het verminderen van stedelijke hitte-eilanden door een koeltenetwerk te creëren, bevorderen ze de aanpassingscapaciteit en streven ze naar een verbetering van de levenskwaliteit in het perspectief van een veerkrachtige stad. De open ruimtes ondersteunen verschillende functies: verblijf en recreatie, maximalisatie van onverharde grond, natuurontwikkeling, geïntegreerd regenwaterbeheer, stadslandbouw, enz.
Mobiliteit
De wijk of het grondgebied faciliteert duurzame en veilige mobiliteit. Het versterkt de ambities van de lokale stad en respecteert het STOP-principe (dat een prioriteitsvolgorde toepast voor de verschillende vervoerswijzen: te voet-fiets-openbaar vervoer-auto).
Het project houdt rekening met de mobiliteitsaspecten op een brede schaal en integreert zich in regionale plannen, strategieën en netwerken, gebaseerd op klimaat- en milieubeloften. In zijn inrichting houdt het rekening met de verschillende vervoerswijzen en behoeften, optimaliseert het de volledige toegankelijkheid, bevordert en stimuleert het gebruik van actieve vervoerswijzen, het openbaar vervoer en gedeelde mobiliteit voor alle gebruikers, en minimaliseert het autoverkeer en parkeerruimte in de openbare ruimte.
Ontwikkeling van de natuur
De wijk of het grondgebied bevordert de ontwikkeling van natuur en biodiversiteit in een netwerklogica, waarbij rekening wordt gehouden met ruimtelijke, landschappelijke, ecologische, sociale en gezondheidsaspecten.
Het project streeft naar het behoud en de ontwikkeling van natuur in stedelijke grondgebieden door een ecologische en multifunctionele strategie voor open ruimtes te hanteren. Deze strategie bestaat uit twee hoofdcomponenten:
De ecologische dimensie ("de natuur omwille van zichzelf") richt zich op het behoud of herstel van evenwichtige, diverse en goed verbonden ecosystemen binnen het ecologische netwerk, geschikt om biodiversiteit te bevorderen en om de belangrijkste ecosysteemfuncties te waarborgen. Dit ecologische netwerk is vaak verbonden met het hydrologische netwerk en de strategieën voor geïntegreerd regenwaterbeheer en de maximalisatie van onverharde grond.
De sociale dimensie ("de natuur ten voordele van iedereen") streeft ernaar de natuur zichtbaar en toegankelijk te maken voor het publiek, sociale interacties, ontspanning, bewustwording, spel en voedselproductie te bevorderen. Het biedt ook oplossingen voor aanpassing aan klimaatverandering. Natuur biedt daardoor essentiële ecosysteemdiensten die bijdragen aan de levenskwaliteit in stedelijke grondgebieden.
Watercyclus
De wijk of het grondgebied beschikt over een waterbeheerstrategie die water integreert als een kostbare hulpbron om te behouden, als een risico om te beheersen met betrekking tot toenemende overstromingen in de context van klimaatverandering en als een kans om de stad veerkrachtiger te maken en de leefomgeving te verbeteren.
Om een effectieve strategie te ontwikkelen, omvat het project al deze aspecten door een aanpak te hanteren die:
Een landschapsstrategie volgt in een netwerklogica om zo dicht mogelijk bij de natuurlijke watercyclus te functioneren, door gebruik te maken van op de natuur gebaseerde oplossingen.
Geïntegreerd regenwaterbeheer (GIEP) in nauwe samenhang met duurzaam bodembeheer en natuurontwikkeling implementeert.
De waterbronnen beschermt door de kwaliteit te bevorderen en het verbruik van drinkwater te minimaliseren.
Fysieke omgeving
De wijk of het grondgebied houdt rekening met parameters zoals de bodemkwaliteit, het akoestisch comfort, de luchtkwaliteit, het visuele comfort, de windeffecten, ... om een positieve invloed op de levenskwaliteit en het milieu te bevorderen.
Het project houdt vanaf de eerste ontwerpfase rekening met de fysieke milieuparameters, met als doel enerzijds de levenskwaliteit en gezondheid van de gebruikers te verbeteren, en anderzijds de impact op het milieu te verminderen met betrekking tot:
geïntegreerd bodembeheer: beperking van bodemverharding, bevorderen van gebruik in overeenstemming met de kwaliteit ervan, maximalisatie van levende bodems, identificatie en behandeling van vervuilde bodems;
akoestisch comfort: rekening houden met geluidgevoelige zones, optimaliseren van de vorm en positie van volumes, optimaliseren van de keuze van materialen;
luchtkwaliteit en luchtbewegingen/ visueel comfort/ bescherming tegen elektromagnetische invloeden;
de organisatie van de bouwwerf.
Materialen en resources
De wijk of het grondgebied beperkt het gebruik van grondstoffen, zowel tijdens de bouwfasen als in het gebruik ervan, en heeft daarom een circulair ontwerpstrategie.
Het project volgt een circulaire economie-aanpak die erop gericht is het verbruik van grondstoffen zoveel mogelijk te verminderen. Het streeft er met name naar om bestaande constructies en materialen op de site te hergebruiken en te behouden.
Nieuwe gebouwen optimaliseren de mogelijkheden voor toekomstige gezamenlijke projecten, aanpasbaarheid of herbestemming. Het doel is om toekomstige aanpassingen te realiseren met zo min mogelijk materiaalverlies en afval. De materiaalkeuze wordt gemaakt met het oog op duurzaamheid en langdurige kwaliteit: hergebruikte materialen (in situ of ex situ), ecologische en bio-gebaseerde materialen, circulair, gerecycled of op zijn minst recyclebaar, demonteerbaar. Het project stimuleert het hergebruik en delen van objecten, evenals afvalscheiding, afvalreductie en afvalvalorisatie.
Energie
De wijk of het grondgebied heeft een koolstofarme strategie door het primaire energieverbruik te beperken en maximaal gebruik te maken van beschikbare hernieuwbare energiebronnen.
Het project ziet de kans om een algemene strategie te ontwikkelen op wijkniveau in de vorm van een energie-masterplan, dat op twee schalen zal worden toegepast:
Op wijkniveau wordt de ontwikkeling van collectieve renovatie-initiatieven en vermindering van de vraag bevorderd. Het project streeft er ook naar om het potentieel van koolstofvrije hernieuwbare energie op de hele site of wijk te maximaliseren, en overweegt systematisch de oprichting van een lokaal thermisch energienetwerk en/of een energiegemeenschap.
Op gebouwniveau verbetert het project de energieprestaties van de constructies door gebruik te maken van "climate responsive design", met de voorkeur voor low-tech oplossingen en koolstofvrije hernieuwbare energiebronnen voor resterende energiebehoeften. Het "Energie"-doel is afgestemd op het doel "Materiaal en grondstoffen" dat gericht is op het verminderen van de milieueffecten van de toegepaste materialen.
Een benadering
De Be Sustainable-aanpak moet op een proactieve en iteratieve manier worden benaderd, d.w.z. in elke fase moet u kunnen nagaan of uw oorspronkelijke doelstellingen en ambities worden bereikt.
Context
Het begint allemaal met een goed begrip van de bestaande situatie, er wordt nooit vanaf nul begonnen. Die eerste fase van diagnose en analyse maakt het mogelijk het stadsproject in zijn context te verankeren, met een transversale lezing van de sterke punten, de kansen en de zwakke punten van de bestaande wijk in termen van duurzaamheid. Voor een snelle eerste benadering kunt u met de Quickscan-tool de 10 doelstellingen van Be Sustainable doorlopen aan de hand van 50 kernvragen en een algemene beoordeling van de context krijgen. Voor een meer gedetailleerde analyse kunt u een beroep doen op de Facilitator Duurzame Wijken en het instrument Compass raadplegen, waarin de 10 duurzaamheidsdoelstellingen gedetailleerd worden beschreven aan de hand van 188 kwalitatieve en kwantitatieve indicatoren.
Ambities
Het opbouwen van een gedeelde visie met alle actoren is een fundamentele en bindende stap in een duurzaam project. Het onderschrijven van het Be Sustainable Charter door deze actoren is een beginpunt dat een gemeenschappelijke basis vormt voor de ontwikkeling van de visie; kennis van de context is het tweede ingrediënt dat moet leiden tot de vaststelling van gedeelde ambities voor uw project. Deze ambities dienen als mijlpaal in elke fase van uw evolutie naar een duurzame wijk en zetten een koers uit voor de gehele duur van de ontwikkeling ervan. Het instrument Compass kunt u, in dialoog met andere belanghebbenden, voor u als leidraad dienen bij de keuze van uw prioriteiten en u helpen afspraken te maken over de minimaal te bereiken duurzaamheidsprestaties per thema. Deze prestaties vormen de belangrijkste ambities van het project, die als leidraad zullen dienen voor de volgende fasen. De Facilitator Duurzame Wijken helpt u deze ambities te vertalen in duurzaamheidscriteria en ze zo goed mogelijk te integreren in de ontwerpfase.
Ontwerp
Naarmate uw project de ontwerpfase ingaat, komen er nieuwe actoren bij, zoals ontwerpbureaus of vergunningverlenende overheden. Uw duurzaamheidsambities worden vertaald in prestatiedoelstellingen. Zij worden getoetst aan de realiteit en de beperkingen die eigen zijn aan het project, of buiten het project zijn gelegen. Afwegingen, aanpassingen en het zoeken naar optimale en innovatieve oplossingen zijn vaak nodig om die beperkingen te verzoenen en de oorspronkelijke ambities te handhaven. Het Memento en de fiches met goede praktijken die op de blog zijn samengesteld brengen u ideeën per thema, geïllustreerd met talrijke inspirerende en realistische referenties en oplossingen. De ontwikkeling van verschillende scenario's en hun vergelijking op het vlak van duurzaamheid kan worden uitgevoerd door de Facilitator Duurzame Wijken met behulp van het instrument Compass, wat u zal helpen om de juiste keuzes te maken. De Facilitator kan u ook bijstaan bij het opstellen van de aanbestedingsdocumenten voor de werken en voor de gunning ervan.
Uitvoering
De uitvoeringsfase is een cruciaal moment voor de duurzaamheid van uw project. Alles wat u heeft voorbereid, wordt werkelijkheid tijdens de uitvoering van het project. Het Memento en het Compass zijn nuttige dashboards voor het bijhouden en controleren van de verwezenlijking van de eerder vastgestelde prestaties gedurende het hele werfproces. Zij maken het mogelijk de concrete vertaling van de beoogde prestaties te evalueren, te begeleiden en zelfs bij te sturen, met de evolutie van de context en het terrein. De transversale aanpak maakt het mogelijk de tijdens het proces gemaakte keuzes in evenwicht te brengen om het algemene ambitieniveau te handhaven.
Beheer
Eindelijk komt het leven in de wijk (opnieuw) tot gang. De nieuwe bewoners komen toe, de beheerders nemen bezit van de panden en de technische installaties, en de natuur herstelt zich. Het komt er nu op aan uw ambities over te brengen aan de gebruikers van de wijk : zo kunnen zij zich deze toe-eigenen en ze in de praktijk brengen of aanpassen aan de realiteit ter plaatse. Door reeds in de diagnosefase te anticiperen op de wijze waarop de nieuwe wijk zal worden gebruikt, door de toekomstige gebruikers en beheerders vroeg te betrekken, kan ervoor worden gezorgd dat het wijkproject beantwoordt aan de behoeften van de uiteindelijke begunstigden. De Quickscan zet de bakens uit voor deze fase van wijkbeheer, zodra die in ‘gebruik’ is genomen. Het Compass en het Memento gaan dieper op deze zaken in. De Facilitator Duurzame Wijken ondersteunt u in de laatste fase om de toe-eigening en de concrete verwezenlijking van uw ambities op het gebied van het wijkleven en -beheer, die u tijdens uw project hebt ontwikkeld, te vergemakkelijken.
Toolbox
Het Compass-instrument verzamelt alle duurzaamheidscriteria van een wijk op basis van kwalitatieve en kwantitatieve indicatoren.
Dit instrument heeft als doel, door middel van de analyse van een huidige situatie en het definiëren van duidelijke ambities, innovatieve oplossingen naar voren te brengen, voorbeeldige projecten te realiseren en inspirerende middelen te delen. Het streeft ernaar om de maatschappelijke, klimaat- en milieuvraagstukken aan te pakken waarmee onze hoofdstad wordt geconfronteerd.
Compass
Compass is het instrument dat de Facilitator Duurzame Wijken gebruikt om u te helpen uw duurzame project te ontwikkelen. Op basis van meer dan 188 kwalitatieve en kwantitatieve criteria worden ijkpunten vastgesteld om de mate van duurzaamheid van de bestaande situatie en het potentieel voor verbetering nauwkeurig in kaart te brengen.
Compass wordt gebruikt door de Facilitator Duurzame Wijken om uw projecten te ondersteunen. Meer specifiek maakt het Compass het mogelijk om:
Een diagnose te stellen van de sterke en zwakke punten en van de mogelijkheden van de bestaande wijk.
Duurzaamheidsambities te definiëren per thema om een transversale visie op uw project op te bouwen
Een dashboard op te zetten, direct gekoppeld aan de specifieke kenmerken van de wijk en de ambities, voor de opvolging van het project in de verschillende ontwikkelingsfasen.
Het dient als basis voor discussie tussen de actoren omtrent het ambitieniveau van uw project in overeenstemming met de context van de wijk. Het gaat verder om zeer concrete antwoorden op de vragen die in de Quickscan aan de orde komen.
→ Raadpleeg Compass (Als u problemen ondervindt, kunt u met de rechtermuisknop klikken en de optie "Link opslaan als..." selecteren.)
Opmerking : Dit is een te downloaden ZIP-bestand. Controleer of uw apparaat of software compatibel is met ZIP-bestanden voordat u het bestand downloadt. Zorg er ook voor dat u beschikt over een programma om dit soort bestanden uit te pakken, zoals WinRAR, 7-Zip of een ingebouwd hulpmiddel. Als de problemen aanhouden, aarzel dan niet om de technische ondersteuning te raadplegen of de instructies van uw systeem te volgen.
Wilt u een volledige analyse van uw project met de Compass-tool? Neem contact op met de Facilitator Duurzame Wijken voor ondersteuning!
Als aanvulling kunt u ook de Gids Duurzaam Gebouw raadplegen, ontwikkeld door Leefmilieu Brussel met de hulp van gespecialiseerde studiebureaus. De gids is bedoeld om concrete ondersteuning te bieden aan professionelen die duurzame gebouwen willen ontwerpen of renoveren met hoge milieukwaliteit, terwijl het comfort en de gezondheid van de bewoners, evenals de economische haalbaarheid van het project, worden gewaarborgd.
