Edito van Kristaan Borret

Getuigenis

Naar een meer klimaatbewuste stadsontwikkeling

Als nu niet, wanneer dan?

De gevolgen van de klimaatverandering voor het leven in onze steden worden alsmaar duidelijker. Ook al is Brussel natuurlijk gespaard gebleven van rampen zoals die elders in België of in de wereld gebeurden, de invloed is lijfelijk voelbaar geworden. Warme nachten, droge bodems, felle regens, wie gelooft nog dat ze toeval zijn? De transitie naar een meer klimaatbewuste stadsontwikkeling is niet alleen nodig op basis van de wetenschappelijke analyses, maar ook vanuit onze concrete ervaringen. Als we nu niet ernstig aanvangen met de transitie, wanneer dan?

Duurzaamheid is voor de Bouwmeester Maitre Architecte (BMA) niks nieuws. Onze kerntaak is om de ruimtelijke kwaliteit van architectuur, stedenbouw, landschap en publieke ruimte te verhogen, en van meet af aan hebben we kwaliteit nooit opgevat als “mooi of lelijk” maar als een ruimer begrip waarin duurzaamheid een belangrijke plaats heeft. Wat wel nieuw is sinds enkele jaren, is een verdieping van de inhoud van duurzaamheid, meer nadruk op geïntegreerd denken in het begin van een ontwerp en ook de urgentie. Dit hangt samen met de paradigma-shift die voor iedereen volop aan de gang is, en waarin we eveneens met BMA voortdurend evolueren.

BMA ondersteunt al van bij de oprichting het initiatief van Be Sustainable en heeft actief bijgedragen aan de ontwikkeling van tools. In onze eigen aanpak willen we zo vroeg mogelijk in het ontwerpproces betrokken zijn omdat we dan maximaal kunnen stimuleren naar meer kwaliteit, en die aanpak herkennen we ook bij Be Sustainable. Stroomopwaarts werken is essentieel! Het team van Be Sustainable spreekt opdrachtgevers van ontwerpwedstrijden vroeg aan om hun ambities op het vlak van duurzaamheid breed genoeg te bekijken en vervolgens goed te kiezen zodat op maat van elk project enkele strategische thema’s uitgediept kunnen worden. Een dergelijke begeleiding van opdrachtgevers vinden wij heel nuttig en de hulp van Be Sustainable is welkom om de opdrachtomschrijving scherp te krijgen. Immers hoe preciezer in een ontwerpwedstrijd de vraag gesteld wordt, hoe beter de kandidaten zullen antwoorden met relevante voorstellen.

Be Sustainable werkt stroomopwaarts en brengt hiervoor verschillende partners bijeen. Een geslaagde samenwerking is bijvoorbeeld de aanpassing van de typebestekken voor de wedstrijden woningbouw van de BGHM. De aandacht voor transitie staat er nu duidelijker en prominenter in, en van onze kant hebben wij ook het BMA-bestek in dezelfde zin aangescherpt. BMA werkt echter niet alleen op wedstrijden maar ook door middel van ontwerpend onderzoek, kwaliteitsbeoordeling bij vergunningsaanvragen en sensibilisering in het algemeen. Ook hier verandert onze praktijk in het licht van een paradigma-shift. We hebben sinds 2020 bijvoorbeeld gekozen om met BMA in nieuwe projecten stelselmatig in te zetten op meer hergebruik van gebouwen en het vergroten van het aandeel volle grond. We leggen die nadruk omdat ze ons nu eenmaal goed liggen als zeer ruimtelijke -of zelfs architecturale- doelstellingen maar ook omdat we beide zeer fundamenteel vinden, want robuust en voor altijd, en daardoor blijvender dan de meer technologische kanten van duurzaam bouwen.

Er beweegt een en ander in Brussel en Be Sustainable draagt bij aan die verandering. Verandering is nodig want we moeten onze stad aanpassen met het oog op kwaliteit, nu meer dan nooit. Wij bij BMA zien graag verandering, en dus zien we Be Sustainable graag!


Kristiaan Borret (Bouwmeester Maître Architecte)

2022 Borret Illias Teirlinck Hr L

Duurzame wijken

Duurzame wijken icon

Meedoen met de Be Sustainable-aanpak betekent deel uitmaken van het netwerk van Brusselse transitieactoren die bijdragen tot de ontwikkeling van een veerkrachtige stad en een kwaliteitsvolle leefomgeving met een positieve milieu-impact voor de inwoners en gebruikers van onze hoofdstad. Dat netwerk bestaat uit gewestelijke en gemeentelijke overheden, ontwikkelaars, projectontwikkelaars, ontwerpers, onderzoekers en leden van het verenigingsleven die de stedelijke en gewestelijke planningspraktijken willen veranderen.

Als lid van het netwerk Be Sustainable wordt u uitgenodigd voor algemene of thematische conferenties, workshops en seminars die door de Facilitator Duurzame Wijken worden georganiseerd en kunt u ervaringen wisselen met andere leden. U zult ook inspiratie kunnen putten uit projecten die gebaseerd zijn op lokale en internationale best practices.

Professionals op het gebied van ruimtelijke ordening en stadsvernieuwing worden zo met elkaar verbonden, werken samen en delen innovatieve en voorbeeldige praktijken die concrete oplossingen bieden voor duurzamere wijken.

Projecten begeleiden

Als u ervoor kiest uw project in te schrijven in de Be Sustainable-aanpak, profiteert u van de steun van het team van de Facilitator Duurzame Wijken dat in elk stadium van de ontwikkeling technisch en operationeel advies en begeleiding biedt.

De transitie versnellen

De opdrachten van de dienst Facilitator Duurzame Wijken hebben tot doel de transitie en de verandering van cultuur in de ruimtelijke ontwikkeling in Brussel te ondersteunen en te versnellen, te reageren op de klimaatcrisis en de veerkracht van projecten op wijk- en stadsniveau te versterken.

Verspreiden en inspireren

Met het oog op die ambitie bestaat het werk van de Facilitator Duurzame Wijken erin professionals bewust te maken van de Be Sustainable-aanpak, de inhoud en de instrumenten te verspreiden en de gebruikers ervan op te leiden zodat zij duurzame en veerkrachtige projecten kunnen uitvoeren. Zo wordt het werk van culturele ‘bestuiving’ voortgezet om uiteindelijk de praktijken van de sector van de stedenbouw en van de ruimtelijke ontwikkeling te laten evolueren in de richting van meer duurzaamheid.

Concreet voorziet de Facilitator Duurzame Wijk u van de volgende middelen:

  • begeleiding van uw wijkproject in elke fase;
  • terbeschikkingstelling van specifieke instrumenten en kennis via het webplatform;
  • aangepaste en pedagogisch verantwoorde vorming;
  • bezoeken aan inspirerende en transitiebevorderende projecten voor Brussel en zijn wijken;
  • conferenties voor professionals, actoren van duurzame stadsontwikkeling;
  • animatie van het netwerk van actoren via het webplatform en zijn blog, een nieuwsbrief en gerichte acties;

=> Ontdek onze activiteiten via onze blog

Een multidisciplinair team tot uw dienst

De dienst Facilitator Duurzame Wijken bestaat uit een multidisciplinair team van stedenbouwkundigen, architecten, specialisten in ecologisch bouwen, sociologen, juristen, ingenieurs enz. Het team beschikt over uitgebreide terreinervaring, deskundigheid en technische vaardigheden om u bij te staan bij de ontwikkeling van uw project volgens de vastgestelde specifieke behoeften:

  • strategische en operationele competenties inzake stedenbouw, geografie, stedelijke sociologie, projectleiding, assistentie bij het bouwheerschap, het evalueren en implementeren van programma's;
  • doorgedreven technische knowhow rond ecologische vraagstukken, inrichting en ontwerp;
  • technische computerkennis ten dienste van een constante verbetering van de gebruikerservaring, zowel bij de programmering van analytische tools (Compass) als bij interfaces voor internet en sociale media;
  • communicatieve en pedagogische vaardigheden die de uitbouw en de aansturing van een netwerk van actoren van de transitie mogelijk maakt, dankzij aantrekkelijke tools en de nodige overtuigingskracht.


Partners

Be Sustainable is een initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, onder impuls van de ministers van Ruimtelijke Ordening, Leefmilieu en Stedenbouw. Het geniet de steun van vijf gewestelijke instellingen die actief zijn op het gebied van ruimtelijke ordening en stadsvernieuwing in Brussel: Leefmilieu Brussel, perspective.brussels, de Maatschappij voor Stedelijke Inrichting (MSI), Urban.brussels en de BMA.

Sans Titre 1

Doelstellingen

Doelstellingen icon

De 10 thematische doelstellingen van de Be Sustainable-aanpak zijn vertaald in een charter. Hierdoor kunnen de partners en leden van het Be Sustainablenetwerk een gemeenschappelijke ambitie delen, wat een essentiële stap is om de overgang naar duurzamere praktijken te waarborgen. Dit charter is in overeenstemming met de doelstellingen van de Verenigde Naties inzake duurzame ontwikkeling en het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO) van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en sluit aan bij de andere strategische gewestelijke plannen (natuurplan, waterbeheerplan, lucht-klimaat-energieplan, geluidsplan, mobiliteitsplan enz.).

 Het charter helpt u om u de doelstellingen van Be Sustainable eigen te maken wanneer u uw wijktransitieproces start. Door te denken in termen van deze 10 doelstellingen is het mogelijk vanaf het begin van uw project een sterke visie te ontwikkelen en een koers uit te zetten voor de gehele duur van de ontwikkeling. Deze 10 doelstellingen structureren alle Be Sustainable-instrumenten.


Visie

De duurzame wijken in Brussel zijn stadsprojecten die bijdragen aan de ontwikkeling van een Duurzame Stad, met een lage koolstofvoetafdruk, die veerkrachtig is en geniet van een hoogwaardige leefomgeving, terwijl wordt gestreefd naar een verbetering van hun impact op het milieu en op hun context.

Governance en participatie

Het governanceproces geniet van een collaboratief en participatief beheer dat zich inschrijft in duurzame economische principes.

Sociaal en economie

De wijk beschikt over een maatschappelijke, economische en commerciële vitaliteit. De wijk is inclusief en aanpasbaar.

Ruimtelijke ontwikkeling

De wijk profiteert van open ruimten en structurerende, performante bebouwingen waar iedereen zich kan thuis voelen, die in de tijd aanpasbaar zijn en die perfect passen in de omliggende context.

Mobiliteit

De wijk beschikt over een efficiënte toegankelijkheid, waarbij het gebruik van actieve modi en het openbaar vervoer voor alle gebruikers wordt vergemakkelijkt.

Ontwikkeling van de natuur

De wijk integreert de aanwezigheid van de natuur in haar territoriale, structurerende, landschappelijke, performante, evolutieve, sociale en gezondheidsdimensie.

Watercyclus

De wijk beschikt over een strategie voor waterbeheer, waarin water niet alleen als grondstof, maar ook als risico wordt beschouwd.

Fysieke omgeving

In de wijk wordt gestreefd naar een zuinig en efficiënt gebruik van de bodem en naar een beperking van fysieke hinder op de levenskwaliteit (bodem, lucht, lawaai, warmte, wind, zicht, geuren ...).

Materialen en resources

De wijk biedt de mogelijkheid om een circulaire strategie in te voeren voor het beheer van de grondstoffen en materialen.

Energie

De wijk beschikt over een koolstofarme strategie, waarin hernieuwbare energiebronnen zijn geïntegreerd.

Een benadering

Een benadering icon

De Be Sustainable-aanpak moet op een proactieve en iteratieve manier worden benaderd, d.w.z. in elke fase moet u kunnen nagaan of uw oorspronkelijke doelstellingen en ambities worden bereikt.

Context

Het begint allemaal met een goed begrip van de bestaande situatie, er wordt nooit vanaf nul begonnen. Die eerste fase van diagnose en analyse maakt het mogelijk het stadsproject in zijn context te verankeren, met een transversale lezing van de sterke punten, de kansen en de zwakke punten van de bestaande wijk in termen van duurzaamheid. Voor een snelle eerste benadering kunt u met de Quickscan-tool de 10 doelstellingen van Be Sustainable doorlopen aan de hand van 50 kernvragen en een algemene beoordeling van de context krijgen. Voor een meer gedetailleerde analyse kunt u een beroep doen op de Facilitator Duurzame Wijken en de instrumenten Compass en Memento raadplegen, waarin de 10 duurzaamheidsdoelstellingen gedetailleerd worden beschreven aan de hand van 200 kwalitatieve en kwantitatieve indicatoren.

Ambities

Het opbouwen van een gedeelde visie met alle actoren is een fundamentele en bindende stap in een duurzaam project. Het onderschrijven van het Be Sustainable Charter door deze actoren is een beginpunt dat een gemeenschappelijke basis vormt voor de ontwikkeling van de visie; kennis van de context is het tweede ingrediënt dat moet leiden tot de vaststelling van gedeelde ambities voor uw project. Deze ambities dienen als mijlpaal in elke fase van uw evolutie naar een duurzame wijk en zetten een koers uit voor de gehele duur van de ontwikkeling ervan. De instrumenten Compass en Memento kunnen, in dialoog met andere belanghebbenden, voor u als leidraad dienen bij de keuze van uw prioriteiten en u helpen afspraken te maken over de minimaal te bereiken duurzaamheidsprestaties per thema. Deze prestaties vormen de belangrijkste ambities van het project, die als leidraad zullen dienen voor de volgende fasen. De Facilitator Duurzame Wijken helpt u deze ambities te vertalen in duurzaamheidscriteria en ze zo goed mogelijk te integreren in de ontwerpfase.

Ontwerp

Naarmate uw project de ontwerpfase ingaat, komen er nieuwe actoren bij, zoals ontwerpbureaus of vergunningverlenende overheden. Uw duurzaamheidsambities worden vertaald in prestatiedoelstellingen. Zij worden getoetst aan de realiteit en de beperkingen die eigen zijn aan het project, of buiten het project zijn gelegen. Afwegingen, aanpassingen en het zoeken naar optimale en innovatieve oplossingen zijn vaak nodig om die beperkingen te verzoenen en de oorspronkelijke ambities te handhaven. Het Memento en de fiches met goede praktijken die op de blog zijn samengesteld brengen u ideeën per thema, geïllustreerd met talrijke inspirerende en realistische referenties en oplossingen. De ontwikkeling van verschillende scenario's en hun vergelijking op het vlak van duurzaamheid kan worden uitgevoerd door de Facilitator Duurzame Wijken met behulp van het instrument Compass, wat u zal helpen om de juiste keuzes te maken. De Facilitator kan u ook bijstaan bij het opstellen van de aanbestedingsdocumenten voor de werken en voor de gunning ervan.

Uitvoering

De uitvoeringsfase is een cruciaal moment voor de duurzaamheid van uw project. Alles wat u heeft voorbereid, wordt werkelijkheid tijdens de uitvoering van het project. Het Memento en het Compass zijn nuttige dashboards voor het bijhouden en controleren van de verwezenlijking van de eerder vastgestelde prestaties gedurende het hele werfproces. Zij maken het mogelijk de concrete vertaling van de beoogde prestaties te evalueren, te begeleiden en zelfs bij te sturen, met de evolutie van de context en het terrein. De transversale aanpak maakt het mogelijk de tijdens het proces gemaakte keuzes in evenwicht te brengen om het algemene ambitieniveau te handhaven.

Beheer

Eindelijk komt het leven in de wijk (opnieuw) tot gang. De nieuwe bewoners komen toe, de beheerders nemen bezit van de panden en de technische installaties, en de natuur herstelt zich. Het komt er nu op aan uw ambities over te brengen aan de gebruikers van de wijk : zo kunnen zij zich deze toe-eigenen en ze in de praktijk brengen of aanpassen aan de realiteit ter plaatse. Door reeds in de diagnosefase te anticiperen op de wijze waarop de nieuwe wijk zal worden gebruikt, door de toekomstige gebruikers en beheerders vroeg te betrekken, kan ervoor worden gezorgd dat het wijkproject beantwoordt aan de behoeften van de uiteindelijke begunstigden. De Quickscan zet de bakens uit voor deze fase van wijkbeheer, zodra die in ‘gebruik’ is genomen. Het Compass en het Memento gaan dieper op deze zaken in. De Facilitator Duurzame Wijken ondersteunt u in de laatste fase om de toe-eigening en de concrete verwezenlijking van uw ambities op het gebied van het wijkleven en -beheer, die u tijdens uw project hebt ontwikkeld, te vergemakkelijken.

Toolbox

Toolbox icon

De Toolbox bestaat uit 3 instrumenten, gebaseerd op de 10 doelstellingen van het Charter. Samen bepalen zij de duurzaamheidscriteria van een wijk op basis van kwalitatieve en kwantitatieve indicatoren, in een geïntegreerde benadering van duurzaamheid. De tools van de Toolbox brengen ook innovatieve oplossingen en voorbeeldprojecten naar voren en delen inspirerende voorbeelden om de maatschappelijke en ecologische uitdagingen van onze hoofdstad aan te gaan.

Quickscan

Met de Quickscan kunt u een eerste evaluatie maken van uw wijkproject. Op basis van 50 kernvragen, gekoppeld aan de 10 doelstellingen van het Charter, kunt u snel en eenvoudig een duurzaamheidsanalyse van uw wijkproject uitvoeren.

De tool behandelt de essentiële elementen van een duurzame wijk per thema, en omvat de op voorhand te kennen informatie en de te stellen vragen die van belang zijn tijdens de verschillende fasen van een projectontwikkeling. Met behulp van kwalitatieve indicatoren wordt getracht inzicht te krijgen in de verschillende duurzaamheidscriteria van een wijkproject, alsook om belangrijke aspecten en verbeteringsmogelijkheden te identificeren.

→ Download de Quickscan in printbare versie 

→ Maak een eerste evaluatie met een excel-tool

Download eerst het .xlsm-document van Google Docs

Compass

Compass is het instrument dat de Facilitator Duurzame Wijken gebruikt om u te helpen uw duurzame project te ontwikkelen. Op basis van meer dan 200 kwalitatieve en kwantitatieve criteria worden ijkpunten vastgesteld om de mate van duurzaamheid van de bestaande situatie en het potentieel voor verbetering nauwkeurig in kaart te brengen.

Boite A Outils

Compass wordt gebruikt door de Facilitator Duurzame Wijken om uw projecten te ondersteunen. Meer specifiek maakt het Compass het mogelijk om:

  • Een diagnose te stellen van de sterke en zwakke punten en van de mogelijkheden van de bestaande wijk.
  • Duurzaamheidsambities te definiëren per thema om een transversale visie op uw project op te bouwen
  • Een dashboard op te zetten, direct gekoppeld aan de specifieke kenmerken van de wijk en de ambities, voor de opvolging van het project in de verschillende ontwikkelingsfasen.

Het dient als basis voor discussie tussen de actoren omtrent het ambitieniveau van uw project in overeenstemming met de context van de wijk. Het gaat verder om zeer concrete antwoorden op de vragen die in de Quickscan aan de orde komen.

-> Compass in pdf/excel-formaat raadplegen

 Wilt u een volledige analyse van uw project met de Compass-tool? Neem contact op met de Facilitator Duurzame Wijken voor ondersteuning!

Memento

Memento is een ‘Gids voor duurzame wijken’ die de essentiële theoretische elementen voor elk thema van Be Sustainable samenbrengt, evenals voorbeelden van goede praktijken.

Naast het Compass bevat het Memento de essentiële theoretische elementen voor elk thema, evenals goede praktijkvoorbeelden. U vindt er een schat aan nuttige informatie om u te inspireren en te helpen bij het ontwerp van uw duurzame wijk:

  • Concrete en geïllustreerde informatie, behandeld volgens de 10 thema’s van het Be Sustainable Charter.
  • Kwalitatieve en kwantitatieve indicatoren van Compass, in hun context geplaatst en geïllustreerd met concrete en inspirerende voorbeelden.

Het Memento begeleidt u bij het ontwerp, de renovatie of het beheer van duurzame wijken, met aandacht voor de haalbaarheid van het project. Memento is een aanvulling op andere Brusselse ontwerptools, zoals de Gids Duurzame Gebouwen (raadpleeg de Gids Duurzame Gebouwen) en de Gids voor publieke ruimte in Brussel (raadpleeg de Gids voor publieke ruimte in Brussel).

De Gids Duurzame Gebouwen en het Memento zijn tools om parallel te gebruiken. Waar de eerste informatie aanreikt op de schaal van het individuele gebouw (als integraal onderdeel van de wijk), vertelt de tweede u meer over specifieke elementen met een impact op schaal van de hele wijk.

Download het Memento in een printbare versie: