Carlo Obinu, projectbeheerder bij het departement Infrastructuur en Stedelijke Ontwikkeling van de gemeente Molenbeek, en Giulia Caterina Verga, medewerker van het architecten- en stedenbouwkundig bureau Karbon', beschrijven hoe het basisprogramma van het as- en huizenblokcontract (AHC) Kortrijk-Oostende werd uitgewerkt en hoe het is afgestemd op de klimaatuitdagingen.

Kunnen jullie jezelf voorstellen en jullie rol bij het AHC Kortrijk-Oostende beschrijven?

Carlo Obinu (CO) Ik ben bij de gemeente Molenbeek al enkele jaren betrokken bij het beheer van de stedelijke herwaarderingsprogramma's, de schoolcontracten en de stadsbeleidsprojecten, van de planning tot de uitvoering. Ik heb twee wijkcontracten (Zinneke, Zwarte Vijvers) en het SVC 5 begeleid. Momenteel ben ik projectleider voor het AHC, waarbij ik de programmatieopdracht heb geleid die werd toevertrouwd aan het consortium Karbon', Cosmopolis, Responsible Young Architects, Oteas en Spec uloos.

Giulia Caterina Verga (GCV) Ik werk al heel lang bij Karbon' en ik ben ook onderzoeker aan de universiteit. Karbon' is een coöperatie van architecten en stedenbouwkundigen die hebben gewerkt aan diverse programma's zoals het DWC Masui, Abdij en Versailles, het SVC Koningslaan, het RPA Bordet en tot slot het AHC Kortrijk-Oostende. Ons bureau heeft altijd veel belang gehecht aan milieuthema's, met een brede visie op duurzaamheid en een voorkeur voor contextuele oplossingen, low-techbenaderingen, lokale materialen en het optimaal benutten van de bestaande bronnen (wat er al is). Ik was verantwoordelijk voor het uitwerkingsproject van het basisprogramma van het AHC.

Wat was jullie specifieke aanpak om dit programma uit te werken?

GCV Als stedenbouwkundigen zijn we gewend om te werken met stedelijke herwaarderingsprogramma's op wijkniveau. Maar hier, met een beperkte perimeter (een huizenblok en een as), konden we een lokale aanpak ontwikkelen met de bewoners van de perimeter. Onze samenwerking met Cosmopolis was gericht op een geïndividualiseerde aanpak: een ontmoetingsproces van deur tot deur (met behulp van de 'deep canvassing'-methode), naast meer 'traditionele' momenten van collegiale participatie (zoals workshops, AV's en WCo's). Tijdens de diagnostische fase gingen twee leden van het team fulltime van deur tot deur om alle gebouwen van het huizenblok te bezoeken. De introductie van socio-technische bezoeken (met een socioloog en een EPB-expert) maakt deel uit van de innovatieve aanpak die we hebben kunnen implementeren in het kader van het AHC, in het bijzonder dankzij de beperkte schaal van het huizenblok. Zo konden we details en grondige informatie krijgen over de woningen en de gebouwen die we hebben bezocht, om tot een zeer gedetailleerde diagnose te komen van de staat van de gebouwen en de prioriteiten van de mensen die in het huizenblok wonen. 

CO Dit project is een keerpunt in de evolutie van de wijkcontracten: we evolueren van een verdichtingsaanpak naar een aanpak gericht op renovatie of 'ontdichting', in overeenstemming met de vereisten van het AHC. In een wijkcontract ligt de prioriteit bij huisvesting, gevolgd door voorzieningen (vooral voor jonge kinderen) en de inrichting van de openbare ruimte. De integratie van voorzieningen is ook essentieel bij het AHC, maar we realiseerden ons al snel dat we flexibel moesten werken in relatie tot de DWC-ordonnantie die als kader diende. Daarnaast vormde het opgelegde participatiebudget een nieuwigheid.

Wat zijn de vlaggenschipprojecten van het AHC en hoe pakken ze de klimaatuitdagingen aan?

GCV Het huizenblok is een van de dichtstbevolkte van de gemeente, met een zwaar industrieel verleden en een van de meest vervuilde gronden van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Uit de diagnose bleek een gigantische behoefte aan groene ruimten, vooral om het hitte-eilandeffect tegen te gaan. Het vlaggenschipproject van het AHC is de Bruisende Tuin, opgevat als een evolutief proces in plaats van een statisch project. Ondanks de bodemverontreiniging zijn we van plan om een groene ruimte te creëren door bijna de hele bestaande betonplaat te behouden. De strategie die het meest geschikt is gebleken, is het aanbrengen van een laag aarde van 50 centimeter tot 2,5 meter bovenop de bestaande betonplaat, waardoor een groen gebied met bomen op het binnenterrein van het huizenblok wordt gecreëerd. Het waterbeheer is geïntegreerd in het project, met bijzondere aandacht voor de zichtbaarheid van de oplossingen.

CO De aanvraag die de gemeente heeft ingediend om te profiteren van het AHC was al verankerd in een algemene visie op het niveau van de gemeente. De perimeter maakt deel uit van een netwerk van rustige, groene ruimten dat aansluit op het gewestelijke groene netwerk. Het doel van de gemeente is een corridor te creëren die verschillende vergroeningsprojecten met elkaar verbindt, zoals de uitbreiding van de doorlaatbare oppervlakte in de Karperstraat en de inrichting van het pleintje in de Vier-windenstraat. Het is onze bedoeling om waar mogelijk langs deze as in te grijpen, zowel buiten als binnen de huizenblokken. Door de dichtheid was het huizenblok Kortrijk-Oostende een prioriteit voor opname in het AHC.

GCV Het tweede vlaggenschipproject beantwoordt aan onze oorspronkelijke doelstelling, namelijk de leefomgeving van de bewoners verbeteren door de gebouwen te renoveren. We hebben niet gekozen voor gegroepeerde renovatie omdat we heel verschillende realiteiten tegenkwamen tussen alle gebouwen die samen het huizenblok vormen. Het idee is dus de deur-tot-deurdynamiek uit te breiden om alle doelgroepen, en met name kwetsbare mensen, te bereiken met persoonlijke begeleiding. De socio-technische begeleiding van deur tot deur zal worden voortgezet als vlaggenschipproject van de sociaal-economische as, om concrete oplossingen mogelijk te maken en een hele reeks werkzaamheden uit te voeren die niet door de gewestelijke premies kunnen worden gefinancierd.

CO In het kader van het participatiebudget gaan we een oproep lanceren voor een bemiddelingsteam, bestaande uit verenigingen, technici, architecten en EPB-experten, dat een referentiepunt voor de wijk zal worden. Het was de bedoeling dat deze rol niet zou worden vervuld door de gemeente, maar door onafhankelijke personen die een reeks interventies zullen kunnen uitvoeren op privé-eigendommen, door operaties op te zetten met ondernemingen voor socio-professionele inschakeling.

GCV Het is een soort wijkconciërgerie die gevestigd zal zijn in het hart van de Bruisende Tuin en die verschillende rollen zal spelen: het voortzetten van de deur-tot-deurdienst, het uitrollen van de renovatie van de gebouwen, het begeleiden van de studies over het delen van lokale energie, over het collectief regenwaterbeheer en over de inrichting van de Bruisende Tuin. We noemen ze graag het 'Zwitsers zakmes' (lacht). 

Welke rol heeft de Facilitator Duurzame Wijken gespeeld en hoe is de begeleiding verlopen?

CO Tegen het einde van de diagnostische fase, toen de context goed bekend was en de eerste interventiepistes zich aandienden, realiseerden we ons dat we dieper moesten graven en begeleiding moesten krijgen voor twee belangrijke thema's voor de site. De Facilitator Duurzame Wijken heeft een reeks experten en spelers samengebracht die het project hebben onderzocht. De eerste workshop had betrekking op het thema Water, Bodem en Natuur en de tweede op het thema Energie op wijkniveau. 

GCV De workshops en de gedetailleerde verslagen die de debatten objectiveren waren zeer nuttig bij het opstellen van het programma. We hebben de ambities afgestemd op de GSV Good Living en we hebben drempels en doelen die moeten worden bereikt vastgesteld in de projectfiches, bijvoorbeeld minstens 10% doorlaatbare oppervlakken integreren in de toekomstige wegontwikkelingen. Het bracht ons ook in nauw contact met de bodemdeskundigen van Leefmilieu Brussel, die essentieel waren voor het project Bruisende Tuin. 

CO We zijn van plan om op een later tijdstip een beroep te doen op de dienst om een soort controle uit te voeren in het stadium van het voorontwerp om er zeker van te zijn dat de basisambities nog steeds aanwezig zijn.

Wat zijn de volgende stappen in het proces?

CO Het programma zou in mei door de regering moeten worden goedgekeurd. We gaan al door met de aankopen, dankzij de onafhankelijke budgetten van Beliris en Leefmilieu Brussel. De opdrachten voor diensten voor de studies worden gelanceerd zodra het programma is goedgekeurd. We volgen dezelfde planning als voor de wijkcontracten, met een uitvoering over 4 jaar en een voltooiing van de werven over 2,5 jaar.

GCV Het is een geweldige ervaring. Het experimentele karakter van deze eerste generatie AHC's heeft ons meer ruimte gegeven voor experimenten en kritische feedback. Het is ook een mooie schaal, waardoor we een zeer globale (strategische) en tegelijkertijd een zeer gedetailleerde visie kunnen hebben, wat van onschatbare waarde is. We moeten dit als een test blijven zien en de kennisoverdracht voor de toekomst waarborgen.

Meer informatie op de website van de gemeente Molenbeek